Stilte retraites zijn ineens trendy. Een kritisch en reflexief geluid is op zijn plaats! Want wie is klaar voor een echte stilte retraite? Robbert van Bruggen schreef er over in Koorddanser Magazine (kd.nl).

Het zal niet lang meer duren voordat Kruidvat, Hema of De Action komen met een fleurig ‘retraite-pakket’ om alle jachtige klanten (en wie zijn dat niet) de mogelijkheid te verschaffen goedkoop en thuis te herbronnen; een doos gevuld met vitamines & mineralen, reinigingsthee, verkoelende gezichtstonic, oordopjes om het omgevingsgeluid uit te zetten, een fleurig meditatiekussentje met zoet gevormde Boeddha-afbeelding en een ouderwets kookwekkertje om je meditaties te timen zonder op je smartphone te kijken. En natuurlijk een gebruiksaanwijzing: ‘Cursus Kluizenaar – herbronnen in 10 stappen’. Het zal stormlopen! Zo hopen zij commercieel aan te sluiten op de ‘goed bezig!’-hype die het inmiddels aan het worden is; je telt spiritueel niet mee als je geen stilte-retraite hebt gedaan.

Op retraite

De associatie met het op retraite gaan zijn niet altijd positief, in de jaren 50 en 60 moesten jongeren in de katholieke kerk ‘op retraite’, wat neerkwam op een religieuze morele brainwash. Een breder begrip van retraite werd de afgelopen decennia vooral gedaan door met een stapel boeken onder de arm een paar dagen ‘mee te draaien’ in het Gebedsritme van een (voornamelijk voormalig) Katholiek klooster’.

Later hoorden we wel eens over Zen of Vipassana retraites (uit Japans en Thais Boeddhisme). De afgelopen jaren ploppen ineens veelkleurige vormen van retraite op; ze vormen de markt in een gat dat we kennelijk in onszelf ervaren. Het aanbod is divers.

Weekend- en weekretraites vaak bedoeld als remedie tegen de in het lijf opgehoopte stress of burn-out verschijnselen; waarin je weer tot jezelf kunt komen of aan je gezondheid kunt werken middels massage, sapvast-kuren, sauna uitzweterijen, of trage treuzelwandelingen langs geestelijk betreden paden. Daarnaast worden meer spirituele retraites aangeboden waarin beproefde fysieke krampstandjes centraal staan waarover meesterschap verworven dient te worden in zgn. yoga-retraites, maar ook ‘non-duale’ retraites waarin een-groot-uur-U bijeenkomsten door een zichZelf-gerealiseerde vragenpeller het middelpunt is, of bijv. retraites waarin meditaties en de kunst van het icoon schilderen van christelijke heiligen wordt gedaan. De retraites hebben verschillende gezichten, de stilte is een gedeelde essentie.

Waar gaat het over?

Wat is stilte-retraite eigenlijk? Is stilte een doel op zich? Gaat stilte over de afwezigheid van geluid? Moet een stilte-retraite persé plaatsvinden op plekken die zo ver mogelijk verwijderd liggen van N-wegen met bezige landbouwmachines? En valt het kabaal van overtrekkende ganzen of een huilende herfstwind daar dan ook onder? In Istanbul kun je een individuele soefi retraite doen in een flatje temidden van andere gehorige flatjes, waar het geluid van tv’s, radio’s, spelende kinderen en echtelijk kabaal niet buiten te sluiten valt.

Of is stilte slechts een conceptueel begrip dat helemaal niet gaat over de afwezigheid van geluid maar hebben we het over een innerlijke stilte waarvan de ervaren realiteit eigenlijk helemaal niet in woorden uit te drukken valt; net zoals Liefde, of Eenheid, Hier-en-Nu, of Meditatie. We kunnen er wel ons verhaaltje aan hangen, maar echt weergeven kunnen we het nooit.

Gegeven is dat vele religieuze tradities de stilte hebben aangewend als spirituele weg waarin Meditatie, Gebed, Contemplatie, Concentratie en Afzondering centraal staan, vaak binnen kloostermuren, dwalend door de woestijn of als heremiet in een grot; stilte als snelkookpan om tot Goddelijke realisatie te komen. Naast de connotatie met het woord stilte als de afwezigheid van geluid, spreken we immers ook over de stilte in onszelf (ik ben er helemaal stil van), als we tot bedaren komen, geraakt worden, geen woorden meer kunnen vinden voor wat we voelen, waarin er ineens vrede is, geluk over ons neerdaalt en we er ‘zijn’.

De Nederlandse emiritus hoogleraar Prof. Dr. Otto Duintjer introduceerde in het boekje ‘Onuitputtelijk is de waarheid’ (2002) het begrip ‘manifestatieruimte’ als de ruimte waarin alles verschijnt, vorm aanneemt en weer verdwijnt. De stilte wordt hier bedoeld als datgene wat er al is voordat er inhoud en vorm ontstaan met alle dynamiek die daarbij hoort: dié ruimte die er al was, altijd is, en altijd zal zijn. Waarin simpelweg alles beweegt zoals het beweegt. In dát te ontspannen, voorbij alle ingezogenheid van het zelf; de belevingsgeschiedenis van dit lijf en het construct van identificatie als ‘ik’-besef – hoe dóe je dat? Er is geen enkele weg die je dat kan garanderen. Er is geen leraar die je dat kan beloven. En tegelijkertijd kan het altijd op elk moment gebeuren. De stap naar éénwording met het leven is er altijd maar één. Je kunt hoogstens zeggen dat er omstandigheden kunnen zijn waarin die Ontspanning plotseling kan plaatsvinden (ik spreek liever niet van Realisatie of Verlichting want beide suggereren dat het iets is dat je kunt bereiken door inspanning).

Als de confrontatie met de identificatie met jouw innerlijke flipperkast lonkt, laat je dan als een bokkige ezel in een klein hok zetten, geef je over aan de eenvoudige retraite structuur om langzaam maar zeker te ontspannen in het getuigebewustzijn en zie en beleef hoe de storm voortdurend van buiten en van binnen door je heen trekt en hoe diep je geïdentificeerd bent met favoriete verhaaltjes die niet meer blijken dan gekoesterde ondertitels van ervaringen.

Stilte-retraite een hype?

Is het doen van stilte-retraite een hype aan het worden? In dit tijdperk waarin individualisme ons allen tot moduleerbare, zogenaamd vrije economische eenmanszaakjes heeft gemaakt, waarin het ‘maakbare ik’ zichzelf voortdurend opjaagt tot economische plankgas-prestatie; merken we tegelijkertijd ook dat we opgesloten in onszelf raken. Eenzaamheid is een steeds groter probleem aan het worden.

We snakken naar vertraging en het ontspannen uit de geautomatiseerde kramp van alledag en zoeken naar nieuwe zingeving in een globaliserende wereld die uit elkaar dreigt te vallen. We denken dat regelmatig met vakantie gaan ons helpt vertragen, maar dat het effect ervan meestal eerder weg is dan we in onze duurverworven vakantieverhalen doen geloven, dat willen we liever niet zien.

De zin van ons bestaan kan de overgrote meerderheid niet meer vinden in de taal en rituelen van de ooit zo vertrouwde religieuze doolhoven; die steeds vaker ontmaskerd worden als schimmige machtsinstituten die onze morele ontwikkeling doorgaans stuurde, bijstuurde vanuit het eigen reli-huismerk door ons als gedoopte merknemers vooral in het reli-morele gareel te houden. We zoeken andere wegen, vaak exotische tradities die ons een ander ik-besef aanreiken, met andere kenmerken in taal, omgangsvormen, rituelen en hullen ons in een spiritueel tenue in passende kleuren.

En zo wordt het doen van een stilte-retraite ook een prestatieobject. Zo bouwen we voort aan een ogenschijnlijk zinvol leven, waarin we blijven hopen dat de nieuwe vorm de oplossing biedt, terwijl we het echte zwarte gat in onszelf actief uit de weg gaan. We zijn zo ingezogen in onze identificaties, zowel de persoonlijke als de culturele, dat we de druppel steeds maar proberen te zuiveren, poetsen, bijkleuren tot glans, waarbij we vergeten dat we de oceaan zelf zijn die zichzelf uitdrukt als druppel.

Misschien zal de toekomst van de spirituele ontwikkeling zich niet meer tonen in nieuwe vormen van religie in collectieve instituten, maar wordt het een gerespecteerd individueel pad dat ieder op geheel eigen weg bewandelt en krijgt stilte zelf haar betekenis terug als prutttelplek voor vernieuwing, transformatie, creativiteit en innerlijke vrede.

Een retraite is geen product, wat roept je?

De vraag die speelt is: wat trekt jou naar een stilte-retraite?

Wil je vooral uitrusten van de opjutter in jezelf en je laven aan- en je verkwikken in een wellness achtige omgeving waarin je fysiek en mentaal vertroeteld wordt? Niks mis mee!

Of ben je bereid door je-zelf heen te zakken hoe mooi, interessant, krampachtig of lijdensvol je bestaan op dit moment ook is en kun je eigenlijk niet anders dan de ruimte van het ‘niet weten’ betreden, omdat je ervaart dat in alle vormen van bezigheid niks meer echt zinnig lijkt en je vast zit in stierlijke verveling of doelloos stuitert in je eigen bokkigheid.

Het doen van stilte-retraite zonder iets te willen bereiken is flirten met de dood van het ego (ook weer zo’n conceptueel begrip; versta het maar als ‘incompleet beeld van wat je bent’). Als de confrontatie met de identificatie met jouw innerlijke flipperkast lonkt, laat je dan als een bokkige ezel in een klein hok zetten, geef je over aan de eenvoudige retraite structuur om langzaam maar zeker te ontspannen in het getuigebewustzijn en zie en beleef hoe die storm voortdurend van buiten en van binnen door je heen trekt en hoe diep je geïdentificeerd bent met favoriete verhaaltjes die niet meer blijken dan gekoesterde ondertitels van ervaringen (van jouzelf of via anderen als ongevraagd cadeautje gekregen). Waarin al je vertrouwde gemoedstoestanden zullen komen en gaan. En waarin je stuit op een soort taaie pekkerigheid waar alles in je bij weg wil blijven, die niet met luchtigheid weg te poetsen valt.

Langzaam maar zeker ontspan je in het bewustzijn waarin het niet uitmaakt wát er is. Je ontdekt dat ‘jij’ helemaal niet als kern bestaat (of zoals iemand tijdens een stilte-retraite ineens uitriep: Ik gebeur gewoon! Dingen verschijnen, worden groots en levend en maken weer plaats… de storm in de stilte. Er is geen goed of beter of niet-goed-genoeg of fout.

Is dát de retraite die je zoekt? Stilte-retraite is niet voor pussy’s. En tegelijkertijd het mooiste wat er is. Toch zo’n pakketje halen? Ze zijn nu in de aanbieding.